Қазіргі таңда түрік телехикаялары әлемдік теленарықтың маңызды бір бөлігіне айналды. Түркияның киноиндустриясы жоғары сапалы туындыларымен халықаралық деңгейде мойындалып, жаһанның түкпір-түкпіріндегі көрермендердің жүрегін жаулап үлгерді. Осы орайда, түрік телехикаяларының кеңінен танылып, үлкен сұранысқа ие болуына ықпал еткен бірқатар факторларды атап өтуге болады.

Біріншіден, түрік телехикаялары эмоционалдық әсерімен ерекшеленеді. Түрік режиссерлері мен сценаристері махаббат, отбасы, адалдық, сатқындық секілді тақырыптарды шебер қолдана отырып, көрерменге жақын дүние ұсынады. Оқиғаның қызықты өрбуі, шиеленіс пен күтпеген бұрылыстар, шытырман сәттердің молдығы аудиторияны өзіне тартып, экран алдында ұстап тұра алады.

Екіншіден, жоғары деңгейдегі продакшн мен кәсіби актерлер құрамы телехикаялардың танымалдығына тікелей әсер етеді. Түрік телехикаялары Голливуд пен Еуропа стандарттарына сай түсіріліп, сапалы монтаж, шебер операторлық жұмысымен ерекшеленеді. Сондай-ақ, әсем табиғат көріністері мен тарихи орындардың кадрға енуі көрерменге эстетикалық әсер сыйлайды.

Мәселен, «Көкжалдар мекені» (Kurtlar Vadisi) телехикаясы Таяу Шығыс пен Балқан елдерінде үлкен танымалдыққа ие болса, «Тыйым салынған махаббат» (Aşk-ı Memnu) 2010 жылы әлем бойынша ең көп қаралған телехикая ретінде рекорд орнатқан. 2022 жылғы дерекке сүйенсек, түрік телехикаялары 150-ден астам елге экспортталып, бұл саладағы кіріс 600 миллион доллардан асып кеткен. Осылайша, Түркия Голливуд пен Болливудтан кейінгі үшінші ірі киноөндіруші елге айналды.

Түрік телехикаялары әсіресе Латын Америкасы, Орталық Азия және Еуропа елдерінде үлкен сұранысқа ие. Латын Америкасында олар жергілікті теленовеллаларға балама ретінде қабылданса, араб елдерінде телехикаялар отбасы институтының мызғымас бейнесі мен моральдық құндылықтарға құрылған мазмұнымен ерекшеленеді.

Қазақстанда да түрік телехикаяларына деген қызығушылық ерекше. Мұның басты себебі — қазақ пен түрік халықтарының тарихи және мәдени байланысының тереңдігінде. Телехикаяларда көрініс табатын отбасылық құндылықтар, салт-дәстүр, киім үлгілері, актерлердің сөйлеу мәнері мен ойын шеберлігі — барлығы қазақ көрерменінің көңілінен шығуда.

Соңғы жылдары қазақ телехикаялары да даму үстінде. Дегенмен, олар бірқатар маңызды аспектілер бойынша түрік телехикаяларынан артта қалып отыр:

Біріншіден, продакшн сапасы төмен. Бюджет тапшылығы, техникалық жабдықтың жетіспеушілігі және кәсіби мамандардың аздығы отандық өнім сапасына тікелей әсер етеді. Дыбыс, жарық, түсірілім сапасы – барлығы телехикаяның көрерменге қалай қабылдануына ықпал етеді.

Екіншіден, сценарий жазу мәселесі өзекті. Көптеген отандық телехикаялар сюжетінің қарапайым, бірсарынды болуымен, алдын ала болжанатын оқиғалармен ерекшеленеді. Диалогтар шынайылықтан алшақ, кейіпкерлердің эмоциялық дамуы жеткіліксіз.

Үшіншіден, актерлік ойын мен режиссура саласында олқылықтар байқалады. Түрік актерлері рөлге терең еніп, эмоцияны шынайы жеткізсе, кейбір қазақ телехикаяларында жасандылық сезіліп тұрады. Бұған актерлік шеберліктің төмендігі немесе режиссерлік бақылаудың әлсіздігі себеп болуы мүмкін.

Төртіншіден, отандық телехикаялардың маркетингі мен халықаралық нарыққа шығуы төмен деңгейде. Түрік телехикаялары әлемнің көптеген елдеріне сатылып, актерлері халықаралық жұлдызға айналса, қазақ өнімдері ішкі нарықпен шектеліп отыр. Сапалы аударма, дубляж және халықаралық платформалармен байланыс орнату жағы жетіспейді.

Дегенмен, соңғы жылдары қазақ телехикаяларында оң өзгерістер байқалуда. «Келінжан», «Құдалар», «Аға» сынды туындылар көрермен тарапынан жылы қабылданып, танымалдылыққа ие болды. Сонымен қатар, тарихи тақырыптағы «Қазақ хандығы» телехикаясы ұлттық тарих пен мәдениетті дәріптеуге бағытталған сапалы жоба болды.

Егер отандық киноиндустрия түрік телехикаяларынан үлгі алып, сценарий сапасын арттырып, техникалық мүмкіндіктерді жетілдіріп, маркетинг пен халықаралық нарықты ескерсе, қазақ телехикаялары да әлемдік бәсекеге қабілетті өнімге айнала алады. Ол үшін кәсіби кадрлар даярлау, сценарий мәдениетін қалыптастыру және заманауи технологияларды енгізу – басты шарт.

2021 жылғы зерттеулер бойынша, Қазақстанда ең көп қаралған шетелдік телехикаялар қатарында түрік туындылары көш бастап тұр. «Сұлтан Сүлеймен» (Muhteşem Yüzyıl), «Шұңқыр» (Çukur), «Махаббат пен жаза» (Aşk ve Ceza) сынды телехикаялар қазақ көрерменінің сүйіктісіне айналған.

Сонымен қатар, түрік телехикаялары көрерменнің тарихи тақырыптарға деген қызығушылығын оятты. Мысалы, «Ертұғрылдың қайта өрлеуі» (Diriliş: Ertuğrul) телехикаясы қазақ көрерменіне орта ғасырлардағы түркі тарихын жаңа қырынан танытты. Бұл сериалдың әсерінен түрік тіліне, түркі мұраларына деген қызығушылық артты.

Түрік телехикаялары тек ойын-сауық құралы ғана емес, Түркияның мәдениетін, дәстүрін, ұлттық құндылықтарын насихаттайтын маңызды құралға айналып отыр. Әлем бойынша миллиондаған көрермен түрік тілін үйренуге ниет білдіріп, ұлттық тағамдар мен дәстүрлерге қызығушылық танытуда.

Түрік телехикаялары елдің туризм саласына да оң ықпалын тигізді. Мысалы, «Сүлеймен сұлтан» телехикаясы эфирге шыққаннан кейін Түркияға, әсіресе Топкапы сарайына және басқа тарихи орындарға туристер ағыла бастады. 2022 жылы Түркияға келген 51 миллион туристің бір бөлігі телехикаялар әсерінен мәдени мұрамен танысуға ниет білдірген.

P/S:

Түрік телехикаяларының әлемдік мәдениетке ықпалы арта түсуде. Олар көрерменге эмоциялық әсер сыйлап қана қоймай, мәдениетаралық байланысты нығайтып, Түркия жайлы түсінікті тереңдетуде. Бұл үрдіс әлі де жалғасын тауып, түрік киноиндустриясының одан әрі дамуына серпін беретіні сөзсіз.

Сонымен қатар, түрік телехикаяларының ықпалы қазақ көрерменіне жаңа көзқарас қалыптастырып, ұлттық телехикаяларымыздың сапасын арттыруға септігін тигізіп отыр. Отандық режиссерлер мен продюсерлер түрік телехикаяларының табысты тәжірибесінен үйрене отырып, қазақ телехикаяларын халықаралық аренаға шығаруға ұмтылуы қажет.

О. Балауса